Diabaz

W naukach geologicznych termin “diabaz” nie jest już dziś oficjalnie używany, ale nieoficjalnie jest nadal szeroko stosowany.

Przynajmniej w krajach niemieckojęzycznych diabazem nazywano skały, które znane są również pod nazwą “greenstone”. Jest to bazalt (tj. skała wylewna), który jest starszy niż 300 milionów lat i zmienił kolor na zielonkawy w wyniku lekkiej metamorfozy (przekształcenia skały). Wraz z melafirami, diabazami tworzy grupę paleobazaltów.

W amerykańskim użyciu termin “diabaz” był jednak zawsze używany głównie synonimicznie z dolerytem – dla typów średnioziarnistych skał bazaltowych pochodzących z aktywności subwulkanicznej. Zgodnie z niemiecką nomenklaturą odpowiadałby on dolerytowi, ale w przeciwieństwie do zielonego kamienia nie uległ on anchimetamorfizmowi (bardzo niewielkiemu metamorfizmowi).

Nie tylko ze względu na te niejednoznaczności językowe w geologii nie używa się tam już określenia Diabase, lecz jedynie dokładniejszych określeń opisowych, jak na przykład Spilit lub Pikrit.

Prawdziwy” diabaz

To, co dawniej nazywano greenstone lub w krajach niemieckojęzycznych diabazem, jest drobno- lub średnioziarnistą skałą, charakteryzującą się zwykle większymi grzbietami skaleni (tzw. struktura ophistyczna). Inne odmiany tworzą przeważnie struktury porfirytowe o typowej strukturze ziarnowej. Charakteryzuje się przede wszystkim bardzo zróżnicowaną wielkością ziarna w ziarnach skalnych, inkluzje skaleniowe o różnej wielkości występują w dużej ilości.

Zachodzący anchimetamorfizm utworzył w skale z augitu chloryt i hornblendę, a część skaleni przekształcił w epidot. Również część plagioklazu zmienia się wraz z zielonym kamieniem – pierwotnie zawarty w nim wapń zmienia się w kalcyt.

Biorąc pod uwagę, że jest to dopiero wstępna faza “prawdziwego” metamorfizmu, zmiany w składzie mineralnym są dość znaczne. Zmiany te nadają diabazowi nie tylko jego typowy zielony kolor, ale także bardzo wysoką gęstość (do 3000 kg/m³) i bardzo wysoką odporność na warunki atmosferyczne.

Zdarzenie

Jako skały wylewne diabazy występują bardzo często, zwłaszcza w zachodniej i środkowej Europie. Bardzo duże złoża są szeroko rozpowszechnione w dewonie i dolnym karbonie niemieckich gór łupkowych, gdzie mogą występować w różnych formach i są bardzo często związane z dolerytem, który następnie występuje intruzyjnie w postaci żył lub zapasów. Swoje powstanie zawdzięczają one głównie wulkanizmowi pod paleozoicznym basenem morskim, który znajdował się tam w drugiej połowie ery paleozoicznej.

Szczególnie interesującą formą Diabas są Diabastuffe, które występują jako schiefriges rock, który jest nazywany również “Schalstein” lub “Blatterstein”. Występują one głównie w Turyngsko-Frankońsko-Wogtlandzkich Górach Łupkowych, gdzie diabazy również silnie charakteryzują krajobraz, jak na przykład w Vogtland (krajobrazy w kształcie kopuły dzięki zwietrzałym dewońskim diabazy).

Inne większe złoża diabazu w Niemczech znajdują się w Rhenish Slate Mountains, wzdłuż rzek Dill i Lahn, w Sauerland i w górach Harz. Kolejne ważne miejsca występowania znajdują się w południowej Anglii, w Republice Czeskiej (w tzw. zagłębieniu praskim), w Finlandii, Turcji i w Indiach.

Użyj

Zalety i szczególne właściwości diabazu zostały odkryte już w epoce kamiennej, gdzie skała ta była stosunkowo często przetwarzana na wszelkiego rodzaju narzędzia.

Obecnie głównym obszarem zastosowania jest przede wszystkim budownictwo drogowe, gdzie doceniana jest również wysoka wytrzymałość diabazu na ściskanie, oraz w nieco mniejszym stopniu jako materiał wyjściowy do produkcji nagrobków i rzeźb kamiennych. W dawnych czasach diabaz wykorzystywany był do tego celu znacznie częściej niż obecnie i często stanowił podstawowy materiał na kolumny i pomniki, ponieważ można go było stosunkowo dobrze obrabiać.

W formie polerowanej diabaz jest również okazjonalnie wykorzystywany do produkcji płyt elewacyjnych lub posadzek z kamienia naturalnego.

W rolnictwie ekologicznym mąka diabazowa jest często stosowana jako zamiennik mąki bazaltowej jako tzw. pierwotna mąka skalna, która ma pomóc w renaturyzacji gleby, polepszyć ją i uczynić bardziej żyzną. Ponadto, ma kilka innych korzystnych efektów dla gleby i może być również stosowany do ekologicznego zwalczania szkodników roślin we własnym ogrodzie.

Znane odmiany

Bardzo dobrze znanymi odmianami są Hessisch-Neugrün, która do dziś jest najbardziej znana w Niemczech. Inne dobrze znane odmiany diabazu poza tą to:

• diabaz Nakkila i Eurajoki z Finlandii
• Baringdong z Wietnamu
• Verde India i Pista Green z Indii, jak również
• Gemlik z Turcji

Hinterländer Grünstein, bardzo bogaty w plagioklazy i ubogi w krzemiany diabaz paleopikrytowy, który występuje często we wschodnim rejonie Dill w środkowej Hesji, był kiedyś bardzo ważny gospodarczo dla całego obszaru i jest bardzo dobrze znany również w Niemczech.

Wniosek

Diabazy są bardzo ciekawą skałą o wybitnych właściwościach stabilnych i znacznej różnorodności form. Pokazują one również w imponujący sposób, jak bardzo skały mogą się zmienić w wyniku niewielkiego metamorfizmu. Dzisiaj jego właściwości techniczne są szczególnie doceniane w budownictwie drogowym, ale w dawnych czasach “greenstone” był praktycznie wszechobecny w wielu rejonach Niemiec.