Magmatyt

Magmatyty są – obok sedymentów (skał osadowych) i metamorfitów (skał metamorficznych) – trzecią ważną grupą skał. Są to tzw. skały zestalające się – czyli wszystkie te rodzaje skał, które powstają w wyniku zestalenia się wcześniej płynnej magmy.

Skały magmowe: skały wulkaniczne i plutonity

Magmatyty, jako skały iglaste, można podzielić na dwa główne rodzaje: skały wulkaniczne i plutonity.

Plutonity (tzw. skały głębinowe) powstają w głębi ziemi, zwykle na głębokości kilku kilometrów, gdy stopiona skała stygnie i tam się krystalizuje. Ze względu na wysoką temperaturę panującą we wnętrzu ziemi, chłodzenie następuje bardzo powoli i w geologicznie dłuższych okresach czasu.

Skały wulkaniczne, z drugiej strony, są tak zwanymi skałami wylewnymi, w którym to przypadku stopiona skała dociera do powierzchni ziemi jeszcze w stanie ciekłym, przebija się przez płaszcz ziemski i przechodzi przez skorupę ziemską jako lawa. Tam stopiona skała stosunkowo szybko stygnie i tworzy skałę magmową. Skały wulkaniczne są więc ściśle związane z często bardzo gwałtownym wulkanizmem w historii Ziemi. Nazywamy je skałami ekstruzyjnymi, jeśli lawa została wyrzucona bezpośrednio z wulkanu. Tworzą one następnie tzw. kopuły wulkaniczne i igły lawowe.

Bardzo różny czas trwania skał magmowych plutonicznych i wulkanicznych prowadzi również do wyraźnych różnic w strukturze magmatytów: Plutonity są zawsze średnio- lub gruboziarniste, podczas gdy skały wulkaniczne są zwykle bardzo drobnoziarniste, a nawet szkliste. Często mogą mieć również strukturę porfiryczną z licznymi większymi wtrąceniami, co jest spowodowane tym, że część stopionego materiału skrystalizowała się już w drodze na powierzchnię ziemi w wyniku ochłodzenia.

Typowym przykładem plutonicznych skał iglastych są granit i dioryt, typowym przedstawicielem skał wulkanicznych są bazalt i andezyt. Masa ziemna diorytu i andezytu jest w równym stopniu nacechowana skaleniem.

Tak zwane skały osadowe (skały subwulkaniczne) są uważane za formę przejściową między plutonitami a skałami wulkanicznymi. Jako forma przejściowa są one również nazywane magmatytem przejściowym lub “mikroplutonitem”. Bardzo typowym przykładem skały płonnej jest doleryt. Podobnie jak plutonity, mogą one występować również jako tzw. intruzje – w tym przypadku płynna jeszcze magma wnika w zagłębienia już istniejącej skały i tam krystalizuje. Na właściwości powstałej w ten sposób skały duży wpływ ma otaczająca ją skała, zwłaszcza na krawędziach.

Magmatyty: zasoby minerałów

Widoczne są również wyraźne różnice w zawartości minerałów w obu formach, które wynikają również z różnych warunków powstawania.

Wulkanity (wulkaniczne skały magmowe) mogą mieć bardzo zróżnicowany skład, bardzo często występuje kwarc i skalenie (dodatkowo także foidy = minerały podobne do skaleni), często spotyka się także piroksen, oliwin i amfibole. Magnetyt występuje stosunkowo często. Typowe są również wtrącenia skał wtórnych.

W przypadku plutonitów (plutonicznych skał iglastych), mimo że materiał macierzysty (magma) jest stosunkowo jednorodny, mogą wystąpić znaczne różnice wynikające z różnic w procesie krystalizacji. Minerały krystalizują ze względu na różne temperatury topnienia w różnych przedziałach czasowych, co prowadzi do powstawania różnych stopów resztkowych, a przede wszystkim do wyraźnych różnic w zawartości krzemianów w poszczególnych magmatytach, które można wykorzystać również do klasyfikacji. Najniższą zawartość krzemianów stwierdza się w perydotycie i gabro, wyższą już w diorytach i sjenitach, a ogólnie najwyższą w granitach i granitach alkaliczno-skaleniowych.

Innym sposobem klasyfikacji skał iglastych jest stosunek zawartości kwarcu do tlenku sodu i tlenku potasu: Magmatyty dzielą się następnie na tzw. skały subalkaliczne (np. gabro) i skały alkaliczne (np. trachit, nefelinit, bazanit).

Magmatyty, sedymenty i metamorfity – powstawanie w porównaniu

W przypadku magmatytów na pierwszy plan wysuwa się pochodzenie wulkaniczne; są to różne formy zastygłej lawy. Z kolei sedymenty (typowym przykładem są wapienie) powstają z zastygłych osadów (sedymentów), które zostały przekształcone w skałę w wyniku krystalizacji spoiwa pomiędzy poszczególnymi osadami (często kalcytu) w bardzo długich okresach czasu.

Z kolei w przypadku metamorfitów uwaga skupia się na przemianach skał, które są wywoływane przez wysokie ciśnienia i temperatury we wnętrzu Ziemi. Skałami macierzystymi mogą być zarówno skały magmowe, jak i osadowe. W zależności od częściowo bardzo różnych warunków środowiskowych (ciśnienie, temperatura) i dużych różnic w skałach macierzystych, skały metamorficzne mogą przybierać bardzo różne formy. Łupek jest takim samym przykładem jak marmur.

Wniosek

Każdy rodzaj skał iglastych to magma, która uległa ochłodzeniu i zestaleniu i pierwotnie pochodzi z głębi naszej planety. Są więc one ogniem zamienionym w kamień z podziemi naszej ziemi. To robi wrażenie.