Paragneis

Gnejs jest skałą metamorficzną, która powstaje w wyniku przeobrażenia (metamorfozy) różnych skał macierzystych (protolitów). Jeśli protolitem jest skała iglasta, powstają tzw. ortognejsy. Z drugiej strony, jeśli skałą macierzystą jest skała osadowa (osady, które stały się skałami, takie jak szarogłazy, arkozy, piaskowce lub łupki ilaste), powstają paragnejsy.

Typowe właściwości i skład

Paragnejs jest zawsze bogaty w kwarc, skalenie i mikę. Paragnejsy są więc skałami twardymi, krystalicznymi i przeważnie bardzo masywnymi, ze względu na typową dla gnejsów strukturę w szerokich warstwach (foliacja), która jest spowodowana naprzemiennym osadzaniem warstw kwarcowo-skaleniowych i warstw miki, są one zazwyczaj łatwe do rozpoznania.

Oprócz kwarcu i skaleni (skalenie alkaliczne i plagioklazy), jako gatunki miki występują biotyt, muskowit i ambibol. Ponadto występują tu typowe minerały metamorficzne:

  • Sillimanit
  • Andaluzyt
  • Kordieryt
  • Disthene
  • Staurolit lub
  • Garnet

Apatyt, tytanit, alanit, epidot, cyrkon i turmalin, a także minerały rudne (np. ilmenit) występują sporadycznie jako minerały towarzyszące w paragnejsie.

Rozbieżne wyłanianie się

W przypadku pochodzenia z głębi Ziemi, gdzie ciśnienie i temperatura są wyraźnie wyższe, dochodzi do przemiany odbiegającej od normy(metamorfoza regionalna poprzez obniżenie skorupy ziemskiej w bardzo szerokim zakresie, np. przez subdukcję). W tzw. facji amfibolitowej (średnie ciśnienie i średnia temperatura), w której powstają następnie paragnejsy, zawartość minerałów ulega niewielkim zmianom w wyniku przemian.

Tak zwane migmatyty powstają, gdy podczas przeobrażenia skały pod wpływem wysokiej temperatury dochodzi do częściowego stopienia skał (tzw. anateksja). Produktami końcowymi nie są już wtedy gnejsy, lecz migmatyty, ponieważ zgodnie z powszechną definicją podczas przemiany skalnej (metamorfizmu) nie dochodzi do topienia, lecz tylko w przypadku skał magmowych. Migmatyty stanowią zatem hybrydę skał metamorficznych i iglastych.

Różnice w stosunku do innych form gnejsów

Jak już wspomniano, ortognejsy powstają w wyniku przeobrażenia skał magmowych (np. granitów). Skała macierzysta, o której mowa, jest z reguły kilkakrotnie przeobrażana i z technicznego punktu widzenia nie powstaje więc ze skały magmowej, lecz często z już istniejących gnejsów, ponieważ wcześniejsze przeobrażenia spowodowały powstanie gnejsów.

Z technicznego punktu widzenia różnica między paragnejsem a ortognejsem jest często niewielka, różnice występują jedynie w kolorystyce: paragnejsy są przeważnie szare, natomiast ortognejsy i migmatyty są bardzo często wielobarwne.

Specjalne cechy strukturalne lub skład mineralny mogą prowadzić do różnych nazw dla wszystkich rodzajów gnejsów – na przykład Zweiglimmergneis (zawiera zarówno biotyt, jak i muskowit) lub Augengneis (większe wlewki otoczone drobnoziarnistą matrycą).

Stosowanie paragwajsu

Paragneiss jest często używany jako kamień naturalny, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz. Znane odmiany to Serizzo Antigorio z włoskiego Piemontu, Calanca ze Szwajcarii i Silver Cloud, paragneiss z Gruzji.

Wniosek

Gnejsy poprzez swoją różnorodność pokazują w imponujący sposób, co siły natury mogą zrobić w ciągu wielu tysiącleci. Proste osady, jak np. pokłady łupków ilastych, mogą w wyniku działania tych sił w ciągu okresów geologicznych zostać przekształcone w paragnejsy, których pochodzenia nie można już rozpoznać. Z gliniastych, błotnistych osadów powstała twarda, krystaliczna skała, która następnie jako kamień naturalny zdobi nasze wnętrza lub taras.