Plutonit

Niebagatelną część skał występujących na naszej ziemi stanowią skały magmowe (magmatyty), które powstały w wyniku zestalenia się płynnych stopów skalnych (magmy lub lawy).

Jeśli magma zastyga głęboko we wnętrzu Ziemi, proces zastygania i krystalizacji zachodzi powoli w tzw. komorach magmowych (pustkach we wnętrzu Ziemi), powstają tzw. skały głębinowe, które nazywane są również plutonitami, intruzjami lub skałami intruzyjnymi.

Jeśli natomiast magma dotrze do powierzchni ziemi, to po przebiciu się przez skorupę ziemską zamienia się w lawę i stosunkowo szybko krzepnie z powodu panującej różnicy temperatur. W takim przypadku powstają skały wulkaniczne, które nazywane są również skałami wylewnymi, erupcyjnymi lub wylewnymi.

Zarówno wulkanity, jak i plutonity są skałami magmowymi, ale między obiema grupami istnieją częściowo znaczne różnice.

W przeciwieństwie do wulkanitów, tekstura plutonitów jest stosunkowo gruboziarnista, struktura składa się prawie wyłącznie z minerałów skrystalizowanych, czyli jest w pełni krystaliczna. W większości przypadków poszczególne kryształy można łatwo dostrzec gołym okiem. Struktura może być niekiedy porfirowata (mieszanina drobnych kryształów i większych wtrąceń). Przeciwnie, wulkanity mają zazwyczaj bardzo drobnoziarnistą strukturę, która w niektórych przypadkach może być nawet szklista.

Tekstura jest bardzo często nieukierunkowana, ale w niektórych przypadkach możliwe są wyraźnie rozpoznawalne tekstury przepływu, które nadal uwidaczniają kierunek przepływu magmy. Zdarza się również banding.

Różnice w składzie mineralnym plutonitów

Zawartość minerałów w plutonitach może być bardzo różna, w miarę jak magmy stają się coraz bardziej zróżnicowane. W zależności od obecnych składników, poszczególne składniki o różnej zawartości krzemianów krystalizują się w różnym tempie.

Najpierw części o najniższej zawartości krzemu krystalizują do perydotytu, następnie do gabro, diorytu i sjenitu, a w dalszej kolejności do granodiorytu i granitu. W tej samej kolejności zmienia się zabarwienie powstałych skał, od bardzo ciemnego (mafickiego) koloru do coraz jaśniejszych odcieni. Jest to również proste wyjaśnienie, dlaczego granit nigdy nie może być czarny i dlaczego “czarne granity” oferowane w handlu na pewno nie mogą być granitami.

W tej kolejności wzrasta również zawartość krzemionki, co uzasadnia podział na skały od “zasadowych” (na początku rzędu) do “kwaśnych” (na końcu rzędu, granit i granodioryt).

Dokładniejsza klasyfikacja plutonitów odbywa się albo na podstawie diagramu żelazowego (po porcjach kwarcu, skalenia alkalicznego, plagioklazu i foidenu), albo – w przypadku wariantów mafickich (ciemnych) – po zawartości oliwinu, piroksenu i hornblendy.

Zdarzenie

Plutonity, które powstają we wnętrzu Ziemi, stają się widoczne dopiero wtedy, gdy znajdujące się nad nimi warstwy skalne ulegną całkowitej erozji lub gdy głębsze warstwy zostaną sfałdowane ku górze w wyniku procesów tektonicznych (np. podczas tworzenia się gór).

Przykłady plutonitów i ich zastosowania

Granit jest z pewnością jedną z najlepiej poznanych skał plutonicznych, dobrze znane są również dioryt i granodioryt. Sjenit i monzonit również należą do plutonitów, podobnie jak anortozyt i thomalit. Każdy z nich należy do innej podgrupy skalnej (magmatyty subalkaliczne i alkaliczne).

Z kolei najbardziej znanym przedstawicielem skał wulkanicznych jest bazalt (skała iglasta na powierzchni ziemi).

Zastosowanie może być bardzo różne, granit jest używany do produkcji żwiru, ale także do kostki brukowej, blatów kuchennych i pokrycia podłóg i schodów bardzo często. Tonalit jest również często wykorzystywany do produkcji żwiru i nawierzchni drogowych, a także – podobnie jak granit – do produkcji nagrobków oraz do wykładania podłóg i schodów. Sjenit jest bardziej znany jako materiał do rzeźbienia w kamieniu, w tej funkcji był również bardzo często używany w czasach starożytnych.

Wniosek

Skały głębinowe, które reprezentują płynną magmę, która zastygła już we wnętrzu Ziemi, są bardzo ważną grupą skał, dla której również dzisiaj istnieją liczne zastosowania. Ze względu na ich dużą twardość i wytrzymałość, wiele z tych kamieni, takich jak granit, jest bardzo popularnych do stosowania w budownictwie drogowym i jako kostka brukowa, ale także do wysokiej jakości wystroju wnętrz ze względu na ich dobrą polerowalność. Z tego powodu zwykle bardzo je doceniamy.