Pumeks

Podobnie jak bazalt, pumeks jest również skałą wulkaniczną – ale o zupełnie innej strukturze i historii powstawania. Pumeks charakteryzuje się przede wszystkim porowatą strukturą, która wygląda jakby była spieniona.

Pod względem chemicznym pumeks jest szkłem, jego skład chemiczny jest dokładnie taki sam jak obsydianu, który również jest szkłem wulkanicznym. Duża ilość pęcherzyków powietrza zapewnia bardzo niską gęstość. Jest ona tak niska, że pumeks unosi się nawet na wodzie.

Wygląd pumeksu może być bardzo różny: od prawie czarnego z bardzo dużymi pęcherzykami powietrza do prawie białego pumeksu z wieloma małymi pęcherzykami powietrza, prawie wszystko jest możliwe. Podobnie wszystkie możliwe tony pośrednie, przy czym kolorystyka sięga wtedy najczęściej od żółtego do szarego. Poza tym pumeks może w pojedynczych przypadkach zawierać krystaliczne inkluzje o najróżniejszych kolorach lub kolorowe inkluzje szkła kamiennego.

Tworzenie się pumeksu

W przypadku erupcji wulkanicznych, którym towarzyszy szczególnie lepka lawa i które są tak bogate w gaz, że zawarta w nich para wodna i dwutlenek węgla powodują spienienie lepkiej lawy, powstaje pumeks.

Lżejsze warianty pumeksu powstają zawsze wtedy, gdy zwiększa się zawartość powietrza, a tym samym liczba pustych przestrzeni i zmniejsza się wielkość pęcherzyków. Ostatecznie jednak wszystkie rodzaje pumeksu to zawsze – po prostu lawa. Wiele osób nie zdaje sobie z tego sprawy.

Zdarzenie

Pumeks, podobnie jak bazalt, jest powszechny we wszystkich miejscach, w których występuje lub występowała w przeszłości aktywność wulkaniczna – innymi słowy, praktycznie wszędzie na naszej planecie. Jednakże, prawdziwie degradowalne osady są rzadsze. W Niemczech jedynym ważnym miejscem wydobycia pumeksu jest Eifel (Eifel Wulkaniczny). W okolicach jeziora Laach (które również do dziś jest imponującą kalderą) oraz w Kotlinie Neuwied w pobliżu Koblencji do dziś aktywnie wydobywa się pumeks.

Pumeks jest również często łatwy do wydobycia w innych miejscach na świecie, które znajdują się w pobliżu dużych wulkanów. Odbywa się to prawie wyłącznie w kopalniach odkrywkowych, co pozwala na stosunkowo łatwe wydobycie większych ilości surowca. W rzadkich przypadkach pumeks jest nawet widziany unoszący się na morzu, w tych przypadkach pochodzi on zazwyczaj z erupcji podmorskich, rzadziej z bardzo dużych erupcji wulkanicznych na lądzie.

Stosowanie pumeksu

Zastosowanie pumeksu dzieli się na trzy główne obszary: z jednej strony jako materiał budowlany, z drugiej jako materiał wypełniający i magazynujący wodę, a także w dalszym obszarze zastosowania również w kosmetyce.

Zastosowanie w kosmetyce jest zapewne znane większości osób. Pumeks można znaleźć w prawie każdej drogerii i jest używany głównie do ścierania uporczywych modzeli na stopach. Ze względu na swoją szorstką strukturę pumeks idealnie nadaje się do takich zastosowań w pedicure, ale może być również stosowany – przy zachowaniu odpowiedniej ostrożności – na innych częściach ciała w celu pozbycia się twardego naskórka. Jeśli chodzi o efekt, to jest on jednak dość siermiężny.

Mniej znane jest wykorzystanie skały jako materiału do magazynowania wody. W tej funkcji jest ona wykorzystywana nie tylko do budowy zielonych dachów, ale także do ulepszania gleby i jako substrat w ogrodnictwie. Ze względu na swoje wgłębienia pumeks ma bardzo małą masę (co w niektórych przypadkach może być również ważne) – nie tylko rozluźnia glebę, ale również zapewnia lepsze napowietrzenie, jak również ogólną lepszą zdolność zatrzymywania wody w glebie. Ponadto wspomaga penetrację korzeni.

Najważniejsze zastosowanie pumeks ma jednak w sektorze budowlanym: służy tam jako najważniejszy surowiec do produkcji lekkich bloków betonowych, a także może być bardzo dobrze wykorzystywany jako masowa izolacja, ponieważ pumeks ma doskonałe właściwości izolacyjne. Z pumeksu produkuje się również znane alufelgi reńskie.

W dawnych czasach pumeks był również wykorzystywany w swojej pierwotnej formie jako materiał budowlany, zwłaszcza w starożytnej Grecji i na Krecie, gdzie był bardzo cenionym materiałem. Nieczęsto zdarza się, że materiał budowlany jest wyławiany z morza tuż przed Twoimi stopami.
Z czasem starożytni Kreteńczycy w pełni zdali sobie sprawę z potencjału tego materiału i wykorzystywali ten przyjazny dar morza również jako skuteczny proszek oczyszczający i do pielęgnacji ciała, do trzeźwienia po nadmiernym spożyciu alkoholu (istniało to już w tamtych czasach) i jako ogólny środek leczniczy, a także jako środek ścierny i ostrzący wszelkiego rodzaju.

Nawiasem mówiąc, ten rodzaj zastosowania jest stosowany do dziś – na przykład w procesie płukania kamienia w produkcji dżinsów, w szlifowaniu tynków murarskich, w matowaniu metali lub w czyszczeniu ściernym drewnianych desek okrętowych (“tradycyjna” metoda Seemansa). Pumeks jest również stosowany do szlifowania w stomatologii do dnia dzisiejszego.

Ekologia pumeksu

Zwłaszcza w przypadku materiałów budowlanych zawsze pojawia się pytanie, na ile są one ekologiczne. Ci, którzy są zaznajomieni z wadami produkcji cementu, mogą być świadomi, że emisje CO2 i zanieczyszczenia wytwarzane przez materiały budowlane, których używamy na co dzień, mogą być ogromne. Pomimo ich stałej dostępności i tego, że nikt tak naprawdę tego nie kwestionuje, mają one ogromny potencjał szkodliwości ekologicznej (produkcja cementu uwalnia cztery razy więcej CO2 niż cały światowy ruch lotniczy i wytwarza znaczne ilości dwutlenku siarki, tlenków azotu, rtęci, kadmu i talu). Surowce (wapień, piasek, glina i ruda żelaza) są wydobywane w bardzo dużych kamieniołomach i nierzadko zdarza się, że duże zapotrzebowanie na te materiały niszczy krajobraz, często całkowicie i nieodwracalnie (jako przykład można podać Erzberg w Styrii, Austria).

Pumeks jest natomiast praktycznie nieszkodliwym dla środowiska materiałem budowlanym: można go wydobywać w kopalniach odkrywkowych, a po wyczerpaniu złóż w większości przypadków można całkowicie zutylizować krajobrazy wydobywcze. Ponadto pumeks jest materiałem naturalnym, który może być wydobywany bezpośrednio w Niemczech – do jego obróbki i wykorzystania nie są potrzebne długie trasy transportowe. Lekkie cegły betonowe są po prostu produkowane z pumeksu z dodatkiem pasty cementowej i wody. Mogą być stosowane zarówno do elementów nośnych jak i nienośnych (w zależności od konstrukcji).

Jak w przypadku każdego materiału budowlanego, istnieją jednak pozytywne i negatywne właściwości, które należy wziąć pod uwagę przy jego stosowaniu.

Preferowane są:

• dobre właściwości termoizolacyjne (z reguły można całkowicie zrezygnować z dodatkowej izolacji)
• właściwości termoregulacyjne (kamień może pochłaniać ciepło, magazynować je i później ponownie oddawać, co jest korzystne dla zrównoważonego klimatu w pomieszczeniu)
• odporność ogniowa (najwyższa klasyfikacja ogniowa spośród wszystkich materiałów budowlanych wg DIN 4102, podpalenie pumeksu jest praktycznie niemożliwe)
• bardzo łatwa obrabialność (optymalne podłoże gipsowe, kamienie można przycinać na wymiar prostymi środkami, otwory w domu można wiercić bardzo łatwo, inaczej niż w przypadku betonu)

To już brzmi bardzo dobrze – niestety, te cechy mają też kilka wad:

• bardzo duża wrażliwość na wilgoć (po zawilgoceniu ścian ich osuszenie jest prawie niemożliwe, może trwać latami)
• znacznie gorsza izolacyjność akustyczna niż w przypadku innych materiałów budowlanych

Obydwie wady należy zniwelować odpowiednimi dodatkowymi środkami podczas budowy, co z kolei ma oczywiście wpływ na koszty.

Koszty materiałów budowlanych z pumeksu

Jeśli porównamy koszty pumeksu z innymi kamieniami, sytuacja kosztowa staje się natychmiast oczywista.

Obręcze 16 DF HBL2 N+F, 495 x 240 x 238 2,75 EUR za sztukę do 4,25 EUR za sztukę
Cegła Poroton w tym samym rozmiarze od ok. 2,50 EUR, z wbudowaną izolacją z wełny mineralnej lub Perlitu do 9,50 EUR za sztukę

To pokazuje: Zwykłe cegły są nieco tańsze, ale potem wymagają misternego ocieplenia elewacji (co oczywiście też kosztuje niemałe pieniądze). Jeśli ktoś chce od razu zamontować swoją klasyczną cegłę w formie izolowanej, koszty są często nawet dwukrotnie wyższe niż w przypadku zastosowania pumeksu.

Do tego dochodzi znacznie większa masa ściany (co ma również znaczenie statyczne), a także znacznie bardziej skomplikowana obróbka, przy której możliwe jest wykonanie znacznie mniejszej ilości pracy własnej.

Kalkulacja porównawcza wypada więc nierzadko na korzyść pumeksu lub innych lekkich materiałów budowlanych (jak np. Ytong), zwłaszcza w przypadku stosowania wielkoformatowych cegieł licowych (większe formaty są nadal łatwe w obróbce ze względu na mniejszy ciężar i mogą być układane jedna na drugiej jako cegły licowe w prosty i tani sposób przy użyciu zaprawy cienkowarstwowej).

Wniosek

Pumeks to nie tylko skała wulkaniczna o ciekawym sposobie powstawania, która jest wykorzystywana i ceniona od tysięcy lat, ale również jako materiał budowlany pod względem swoich właściwości i kosztów jest opcją wartą rozważenia w wielu przypadkach. Ponadto, jako materiał czysto naturalny, bez długich dróg transportowych, przekonuje również swoją ekologicznością, zwłaszcza w porównaniu z cementowymi materiałami budowlanymi.