Pozostałe skały

Terminy “skały szczątkowe” i “skały resztkowe” są związane ze skałami osadowymi (skały osadowe, sedymenty). Są to stabilne pozostałości chemicznie zwietrzałej skały macierzystej. Nie są to więc sedymenty we właściwym znaczeniu. Łatwo rozpuszczalne składniki skały zostały już dawno rozpuszczone i mogły stać się osadami (sedymentami) różnego rodzaju w innych miejscach. Pozostała na miejscu skała zwana jest wtedy skałą resztkową.

Różnica między skałami osadowymi a szczątkowymi

Skała osadowa powstaje z różnego rodzaju osadów (sedymentów), które początkowo w określonym miejscu zostały osadzone jako tzw. luźne osady i dopiero w ciągu okresów geologicznych przekształciły się w litą skałę macierzystą (tzw. diageneza = proces powstawania skał). Są one czasami nazywane “skałami warstwowymi” ze względu na warstwowość, która występuje podczas osadzania się osadów. Powiązane ze sobą warstwy skalne tych samych złóż są geologicznie nazywane “facies”.

Skały osadowe mogą być tworzone z różnych typów osadów:

• z osadów klastycznych (fragmenty innych, zniszczonych skał w postaci klastów, zlepieńców lub fragmentów)
• z osadów biogenicznych (głównie wapienne pozostałości organizmów żywych, które później przekształcają się w wapień)
• z osadów chemicznych (składniki wytrącone z roztworów, które początkowo osadzają się w postaci nieskonsolidowanych osadów, a następnie ulegają zestaleniu)

Różne oznaczenia osadów klastycznych jako klastów (ziaren), klastów lub fragmentów zależą od wielkości ziarna poszczególnych cząstek osadu. Głazy są zawsze lekko zaokrąglone, fragmenty nie wykazują żadnych zaokrągleń. Ogólne zasady nazewnictwa osadów klastycznych są jednak skomplikowane. Dobrym przykładem klastycznych skał osadowych jest piaskowiec, ziarna piasku mogą pochodzić również ze zwietrzałych skał iglastych, takich jak granit – z tego względu piaskowce o wysokiej zawartości skaleni nazywane są wtedy arkozami. Innym typowym przykładem osadów klastycznych są mułowce, które również charakteryzują się wysoką zawartością kwarcu.

Osady biogeniczne mogą być zarówno (wapiennymi) wydalinami organizmów żywych w trakcie ich cyklu życiowego (np. koralowców), jak i ich szczątkami (skamieniałościami). Wapień często składa się z ogromnej ilości szkieletów maleńkich stworzeń morskich, które po śmierci opadły na dno morza.

Typ sedymentacji jest również często wykorzystywany do klasyfikacji – na przykład tzw. osady fluwialne były deponowane przez wody płynące, podczas gdy osady morskie były przenoszone do morza przez różne mechanizmy transportowe lub powstawały bezpośrednio w morzu.

Skała resztkowa to z kolei pozostałość skalna, która pozostaje na miejscu po wietrzeniu. Wydobyte składniki mogły zostać przetransportowane przez wodę do innych miejsc i tam osadzone w postaci osadów (sedymentacja). Mimo to w niektórych przypadkach zalicza się je do sedymentów, choć są one tylko pozostałością skał resztkowych. W porach i zagłębieniach skał resztkowych mogą później ponownie osadzać się osady i następuje nowa (również chemiczna) sedymentacja i tworzenie skał.

Wniosek

Skały resztkowe są interesującą rzeczą, ponieważ wyraźnie pokazują, co siły natury są w stanie zrobić z powierzchnią ziemi w długich okresach czasu. Po rozpuszczeniu wszystkich chemicznie rozpuszczalnych składników formacji skalnej, są one jedyną pozostałością po niej – i jednocześnie ponownie punktem wyjścia dla nowych formacji skał osadowych.