Sedymentyt

Table of Contents
  1. Klasyfikacja skał osadowych według typów osadów
  2. Klasyfikacja sedymentów według typów depozycji
  3. Proces tworzenia się skał (diageneza)
  4. Wykorzystanie skał osadowych

Sedymenty lub skały osadowe to skały, które powstają z osadów (sedymentów). Po osadzeniu się osadów rozpoczyna się proces krzepnięcia (diageneza, tworzenie skał), który przekształca luźne dotąd osady w litą skałę. Typowymi skałami osadowymi są piaskowce lub wapienie, ale także mułowce, mułowce, szarogłazy lub sól kamienna.

Klasyfikacja skał osadowych według typów osadów

Jednym ze sposobów podziału sedymentów jest podział ze względu na rodzaj osadu, z którego powstały. Może to być:

  • osady klastyczne (odłamki innych skał, w tym skał metamorficznych lub iglastych, które zostały przetransportowane i osadzone w warstwach jedna na drugiej)
  • osady biogeniczne (głównie wapienne wydaliny organizmów lub skamieniałości, takie jak wapienne szkielety małych glonów, które opadają na dno morskie)
  • substancje chemiczne (z przesyconych roztworów lub osadów wytrącanych z wody, które są następnie również osadzane; tzw. ewaporyty powstają wówczas w wyniku parowania, natomiast tzw. skały szczątkowe powstają w wyniku rozpuszczenia w skale wszystkich rozpuszczalnych składników skalnych)

W przypadku osadów klastycznych wielkość ziarna jest również interesująca dla dalszego podziału: bardzo małe ziarna o wielkości poniżej 0,002 mm są określane jako cząstki. Nie powstają one w wyniku kruszenia skał, lecz są głównie wynikiem przemiany skaleni i miki w minerały ilaste lub są pozostałością po wietrzeniu. Fragmenty skał o nieco większych rozmiarach ziarna nazywane są ziarnami lub klastami. Bardzo duże fragmenty nazywane są albo fragmentami, albo klastami (jeśli mają zaokrąglone krawędzie). Muły to osady, w których składniki mineralne mają wielkość od 0,002 do 0,063 mm (są nawet drobniejsze niż piasek drobnoziarnisty).

W trakcie formowania się skał większe fragmenty stają się następnie brekcjami (w przypadku odłamków) lub zlepieńcami (w przypadku głazów). Według starszej klasyfikacji skały o bardzo małych rozmiarach ziarna nazywane są pelitami, o średnich rozmiarach ziarna – psammitami, a o dużych rozmiarach ziarna – psefitami.

W przypadku klastycznych skał węglanowych obowiązuje również klasyfikacja według wielkości ziarna jako lutyt ( 2 mm).

Klasyfikacja sedymentów według typów depozycji

Sedymenty mogą być również klasyfikowane w zależności od sposobu ich transportu lub miejsca osadzania:

  • fluwialne skały osadowe (osady transportowane i deponowane przez rzeki, np. piasek, muł, glina lub żwir)
  • lodowcowe skały osadowe (transportowane i osadzane przez lodowce)
  • eoliczne skały osadowe (osady przenoszone przez wiatr)
  • morskie skały osadowe (osady zostały albo przetransportowane do morza lub na płytkie wybrzeża morskie i tam osadzone, albo powstały w morzu)
  • wapienne skały osadowe (powstałe w jeziorach)
  • piroklastyczne skały osadowe (osadzone w związku z wulkanizmem)

Proces tworzenia się skał (diageneza)

Osady, początkowo osadzone jako tzw. osady nieskonsolidowane, są coraz bardziej ściskane przez rosnące ciśnienie. Z jednej strony ciśnienie może być wywierane przez stale odkładające się nowe warstwy (w oparciu o stratyfikację, przez co wzrasta ciśnienie na niższe warstwy). Z drugiej strony, ciśnienie może również wzrosnąć, gdy facje sedymentacyjne przemieszczają się pod powierzchnią ziemi.

Wykorzystanie skał osadowych

Skały osadowe stanowią jedną z trzech głównych grup skał (sedymenty, skały iglaste, skały metamorficzne). Do tej grupy należy więc także wiele bardzo powszechnie stosowanych skał (wapienie, dolomity, piaskowce, ale także węgiel kamienny i brunatny). Możliwe zastosowania różnią się w zależności od skały.

Ponadto pojedyncze skały osadowe mogą zawierać ropę naftową lub gaz ziemny. Ponadto są one jedyną grupą skał, które mogą zawierać również skamieniałości i dlatego są również bardzo ważne dla nauki w celu odtworzenia warunków środowiskowych w czasie tworzenia się osadów.

Wniosek

Złoża (osady) mogą powstawać w bardzo różny sposób – na drodze chemicznej lub biologicznej, albo po prostu z pokruszonej lub zwietrzałej skały. W ciągu tysięcy lat osady te zastygają, a następnie przekształcają się w litą skałę – na przykład szarogłaz, wapień lub piaskowiec.