Trawertyn

Trawertyny są wapieniami, czyli skałami osadowymi (sedymentami). Powstają one z wapieni słodkowodnych, czyli z tzw. osadów chemicznych (wytrącanie się węglanów z ciepłych lub gorących źródeł).

Trawertyn nie jest jednak pęczniejącym wapnem lub tufem wapiennym, ponieważ wykazuje wyraźne rozwarstwienie, a przy piłowaniu w kierunku przeciwnym do kierunku łożyska dodatkowo wyraźne pasmowanie , inaczej niż tufy. Ponadto tufy wapienne są zawsze tylko częściowo skonsolidowane i – w przeciwieństwie do trawertynów – po spękaniu można je jeszcze bardzo łatwo kształtować. Nazwa “trawertyn”, stosowana w odniesieniu do niektórych tufów wapiennych, jest zatem błędna w sensie geologicznym. To samo dotyczy terminu “spiek wapienny”, który jest często używany w odniesieniu do trawertynu. Podobnie jak tufy wapienne, trawertyny mogą być mniej lub bardziej porowate (tufy wapienne są prawie zawsze bardzo porowate i mają duże ubytki).

Ścieżka pochodzenia

W powstawaniu trawertynów ważną rolę odgrywa tak zwana sedymentacja chemiczna: w wyniku procesów równowagi chemicznej w wodzie o wysokiej zawartości CO2 może zostać rozpuszczona bardzo duża ilość jonów wapnia, wysoka jest również zawartość jonów wodorowęglanowych (HCO3). Ze względu na wysoką zawartość CO2 (np. z procesów wulkanicznych) wartość pH wody spada poniżej 5 i działa jak kwas. Woda, która jest w ten sposób “kwaśna”, może więc bardzo skutecznie rozpuszczać wapń ze skał, obok których przepływa. (Wapień jest bardzo wrażliwy na działanie kwasów).

Gdy woda wchodzi w kontakt z powietrzem (np. gdy wypływa na powierzchnię z głębszych warstw) lub gdy jest ogrzewana, CO2 obecny w wodzie ulatnia się. Powoduje to przesunięcie równowagi chemicznej i w wodzie, w której rozpuszczona jest również duża ilość jonów wapnia, jony te wytrącają się razem z jonami węglanowymi (CO3) jako węglan wapnia (kalcyt, Ca[CO3]).

Wytrącony węglan wapnia odkłada się w bezpośrednim sąsiedztwie źródła jako osad chemiczny i zestala się z czasem w wyniku zwykłych procesów cementacyjnych, tworząc wapień w postaci stałej. Różne odcienie są spowodowane domieszkami niektórych minerałów – na przykład domieszki limonitu odpowiadają za żółtawe do lekko brązowawego zabarwienie, a domieszki hematytu za czerwonawe zabarwienie trawertynu.

Sztuczne trawertyny

W użyciu są również trawertyny, które zostały wyprodukowane sztucznie. Materiałami wyjściowymi są cement i odłamki różnych rodzajów skał. Te kamienie, które są również oferowane jako “trawertyn”, nie są kamieniami naturalnymi, ale sztucznymi.

Typowe właściwości trawertynów

Trawertyny składają się prawie wyłącznie z węglanu wapnia (kalcytu). Fakt ten odgrywa również istotną rolę w określaniu jego najważniejszych właściwości. Jeśli skała jest stosunkowo lita, trawertyny mają gęstość około 2,4 g/cm³ (dla porównania: granit 2,5 – 2,8 g/cm³, dolomit 2,4 – 2,9 g/cm³, bazalt 2,9 – 3,1 g/cm³).

Kolor trawertynów jest prawie wyłącznie jasny, w większości przypadków mieści się pomiędzy żółtawym a brązowym, znacznie rzadziej spotyka się warianty beżowe i czerwonawe.

Trawertyny lite są również łatwe do szlifowania i polerowania. Wodochłonność trawertynu jest zwykle wysoka (do 3 procent masowych), ale trawertyny masywne są zwykle dobrze mrozoodporne. W przypadku stosowania na zewnątrz, należy jednak spodziewać się stosunkowo szybkiego starzenia się powierzchni, a politura zwykle znika dość szybko w tych przypadkach. Przyczyną tego są raczej kwaśne wpływy środowiska w naszych szerokościach geograficznych, które wyraźnie wpływają na wrażliwy na kwasy trawertyn. Powstała patyna na uprzednio wypolerowanych powierzchniach jest typową cechą trawertynów, ale nie zawsze jest postrzegana jako negatywna, lecz często jako atrakcyjna.

Inną bardzo typową cechą trawertynów są czasami bardzo duże możliwe wgłębienia w skale (podobne do tufu wapiennego). W przypadku litych trawertynów, pustki te zostały później zamknięte w wyniku dalszego wytrącania się CaCO3, ale w niektórych miejscach pozostały. Powstają one, gdy rośliny zostają uwięzione w osadach, a następnie stopniowo rozkładają się po uwięzieniu w osadach. Trawertyny z zachowanymi, bardzo dużymi ubytkami są w większości przypadków znacznie mniej obrabialne i mniej trwałe.

Uderzającą cechą trawertynów jest również ich otwarta porowatość – z jednej strony zapewnia ona niekiedy bardzo dużą chłonność wody przez kamień, ale z drugiej strony zapewnia również szybkie odparowywanie wnikniętej wody przez pory. W dawnych czasach właściwość tę stosowano głównie w strefie cokołowej budynków, gdzie gromadzenie się niszczącej wilgoci było prawie niemożliwe.

Zdarzenie

Trawertyny powstawały wszędzie tam, gdzie istniały warunki niezbędne do ich powstania (woda bogata w CO2, ogrzewanie wody lub wydobywanie się jej na powierzchnię w postaci ciepłych lub zimnych źródeł, występowanie wapieni lub marmurów w bezpośrednim sąsiedztwie). Tak było w wielu miejscach, dzięki czemu trawertyny można dziś spotkać w wielu miejscach.

Ważne miejsca w Niemczech, które są również szeroko wykorzystywane do celów gospodarczych, znajdują się w Kotlinie Turyngskiej (trawertyn Langensalzen) oraz w okolicach Jeny, wokół Bad Cannstatt (trawertyn Cannstatt) i wokół Gauingen w Badenii Wirtembergii (trawertyn Gauinger).

W Europie, zwłaszcza trawertyn rzymski (z dzielnicy Tivoli w Rzymie) ma bardzo ważne znaczenie. Trawertyn ten został również wykorzystany przy budowie Bazyliki św. Piotra oraz przez Rzymian przy budowie Koloseum. Dobrze znane jest również Travertino Toscano z Toskanii (okolice Rapolano Terme).

Mniej znaczące złoża w większych ilościach występują również we Francji, Chorwacji, Bułgarii i Słowacji (trawertyn Spi) oraz w Czechach (kamień bąbelkowy z Karlowych Warów, specjalna odmiana trawertynu). Znany jest również węgierski Üröm (wydobywany w okolicach Budapesztu). Trawertyn perski pochodzi z północno-zachodniej części Iranu (okolice Maragheh). Znaczące złoża znajdują się również w USA, Turcji, Chinach i Armenii.

Użyj

W przeszłości trawertyny były stosowane zarówno jako kamienie budowlane, jak i dekoracyjne (np. do obramowań drzwi lub okien albo do budowy elewacji). Obecnie dominuje zastosowanie jako kamień naturalny (na przykład w formie płytek lub płyt, zarówno do użytku wewnętrznego, jak i na tarasy). Trawertyn jest zawsze oferowany w wersji “open-pore” lub “trowelled”. Często oferowane są również powierzchnie kruszone.

W przypadku układania płytek trawertynowych lub płyt trawertynowych na zewnątrz, należy koniecznie zapobiegać zamakaniu płytek, w przeciwnym razie płytki z kamienia naturalnego (lub płyty tarasowe) nie będą odporne na mróz.

Przy okazji, podczas układania go w ogrodzie, ujawnia się jeszcze jedna bardzo szczególna właściwość trawertynu: zawsze staje się tylko umiarkowanie ciepły, a nigdy gorący, nawet przy bardzo silnym nasłonecznieniu, tak że można po nim bez problemu chodzić boso nawet w bardzo gorące dni w palącym słońcu (co często jest zupełnie inne w przypadku innych kamieni naturalnych). Trawertyny są więc bardzo odpowiednie do ogrodu – przy okazji, dzięki swojej zwykle dyskretnej, kremowej kolorystyce i strukturze, bardzo dobrze komponują się z niemal wszystkimi wysokiej jakości i eleganckimi projektami tarasów i mebli tarasowych.

Opieka

Przy pielęgnacji trawertynu należy pamiętać, że jest on bardzo wrażliwy na kwasy (składa się głównie z węglanu wapnia), dlatego w żadnym wypadku nie należy stosować kwaśnych środków czyszczących, ani kwaśnych środków domowych, takich jak ocet czy kwasek cytrynowy.

Ogólnie rzecz biorąc, należy unikać środków czyszczących stosowanych w gospodarstwie domowym, a trawertyn powinien mieć kontakt tylko z takimi środkami czyszczącymi i pielęgnacyjnymi, które zostały uznane za odpowiednie dla trawertynu. Często jednak wystarczy po prostu raz przetrzeć trawertyn ciepłą wodą.

Odpowiedni wosk do kamienia może być dobrym sposobem na zapewnienie kamiennej powierzchni dodatkowej ochrony, ale profesjonalna impregnacja zapewnia znacznie większą ochronę i jest zdecydowanie zalecana w przypadku trawertynu. Uszczelniacze, z drugiej strony, powinny być stosowane z pewną ostrożnością, zwłaszcza na zewnątrz, i zawsze tylko po obszernej konsultacji ze specjalistą na temat zalet i wad.

Ponieważ trawertyn składa się prawie wyłącznie z węglanu wapnia, może być oczywiście również krystalizowany – zapewnia to wysoką twardość powierzchni, trwały połysk i doskonałą ochronę powierzchni kamienia. Również w tym przypadku najlepiej poradzić się specjalisty.

Wniosek

Z biegiem tysięcy lat wapień naniesiony wokół źródła przekształca się w piękny kamień – jeśli warunki są odpowiednie, staje się on subtelnym kremowym trawertynem, zwykle żółtawym, czasem także brązowawym lub czerwonawym. Jest to piękny kamień, który w przeszłości był używany jako kamień budowlany w wielu światowej sławy budowlach, takich jak Bazylika św. Piotra czy rzymskie Koloseum.

Na tarasie i w ogrodzie, ale także we wnętrzach, trawertyn w postaci płyt trawertynowych lub płytek trawertynowych nadal cieszy się dużą popularnością ze względu na swój dyskretny wygląd i eleganckie piękno. Przy jego pielęgnacji należy jednak zachować pewną ostrożność, bezwzględnie unikać wszelkiego rodzaju kwasów, a powierzchnię kamienia najlepiej impregnować lub krystalizować.

Link do powiązanego obrazu: https://c8.alamy.com/compde/p2mc1h/paar-cremefarbenen-gepolsterten-stuhlen-und-travertin-og-in-halle-mit-buntem-glas-verkleidungen-der-vordertur-p2mc1h.jpg