Granulit

Granulit jest łupkową skałą metamorficzną, tzn. powstał w wyniku przeobrażenia innych skał pod wpływem najczęściej bardzo wysokiego ciśnienia i wysokiej temperatury w głębi ziemi (na głębokości ok. 40-50 km).

Jednak w przypadku granulitu zazwyczaj dochodzi do licznych, następujących po sobie przeobrażeń, tak że bardzo często nie można już określić pierwotnej skały macierzystej. Ponieważ oprócz tego często występowały wyraźnie różniące się i silnie zróżnicowane skały macierzyste, istnieje również szeroki wachlarz bardzo różnych odmian granulitów.

Skład

Główną część składu mineralnego granulitów stanowią skalenie i kwarc. Ortopirokseny, granat, disten i sylimanit, jak również kordieryt i amfibole są często spotykane jako minerały pomocnicze. Ponadto często spotykane są rutyl, ilmenit, apatyt i grafit oraz spinel.

Minerały mafickie są zwykle obecne tylko w niewielkich ilościach, co nadaje większości granulitów bardzo jasne zabarwienie. Jeśli jednak doda się tylko niewielką ilość biotytu, barwa granulitu może być już znacznie ciemniejsza niż zwykle. Spinel również ma ten efekt. Bez tego efektu ciemnienia, granulity są zwykle szarawe do białych.

Porównując różne odmiany, można zauważyć, że zawartość składników mineralnych jest bardzo zróżnicowana:

  • Kwarc: między 38 % a 60
  • Skaleń alkaliczny: między 18 % a 57 %.
  • Plagioklaz: 0 % do 12 %.
  • granat: od 2 % do 5
  • Disten/sillimanit: od 0,2 % do 3 %.
  • Biotyt, muskowit: 0 % do 3,8 %.

Już to świadczy o dużym zróżnicowaniu zawartości minerałów pomiędzy zaledwie kilkoma typowymi odmianami granulitu. Szczególnie znanymi odmianami są ponadto granulity białych kamieni, granulity ziarniste oraz granulity piroksenowe i korundowe. Inną ważną kategorią rozróżnienia jest skład kwaśny lub zasadowy: granulity kwaśne nazywane są charnockitem, natomiast zasadowe – enderbitem.

Wygląd jest odpowiednio zróżnicowany – struktura warstwowa do pochyłej może być bardzo cienka, ale również bardzo masywna, wielkość ziaren waha się pomiędzy drobnymi i średnimi ziarnami, drobne mikrostruktury często mają teksturę krystaliczną.

Odróżnienie od granitu jest proste: w granulitach nie ma muskowitu, a w granulitach bardzo często i wyraźnie widoczne są kryształy czerwonego granatu, których z kolei nie ma w granitach. Stąd też pochodzi często używane w odniesieniu do granulitu określenie “gnejs granulowany”.

W tym kontekście istotne jest również określenie “granulit facies”: W terminologii geologicznej przez facies rozumie się grupy skał metamorficznych, które wykrystalizowały w prawie identycznych warunkach środowiskowych i dlatego charakteryzują się bardzo specyficznymi, typowymi zestawami minerałów.

Droga powstawania granulitów

Często stosuje się różne skały macierzyste (edukty): mogą to być szarogłazy i skały magmowe, a także mułowce. Szczególnie ważna dla formacji jest nieobecność wody w procesie formowania. W większości przypadków mamy do czynienia z wysokimi temperaturami (od 700 °C do 900 °C) i bardzo wysokimi ciśnieniami (do 15 kbar). W takich warunkach środowiskowych prawie zawsze można założyć wysokowartościową transformację skały macierzystej.

Zdarzenie

Złoża granulitów w Europie Środkowej są zawsze związane z tektonicznymi strefami ścinania, dlatego też występują głównie na obszarze Masywu Czeskiego. Złoża znajdują się w saksońskich górach granulitowych, a także w niektórych regionach Czech, Dolnej Austrii i południowej Polski. Występuje również w Eifel i Schwarzwaldzie.

Znane są również przypadki występowania w Skandynawii, Rosji oraz na pojedynczych obszarach w Afryce, Australii, a także w Indiach i Chinach.

Użyj

Dwie bardzo ważne właściwości granulitów to ich wysoka wytrzymałość na ściskanie i wysoka odporność na ścieranie. Ponadto są bardzo odporne na mróz ze względu na niską nasiąkliwość (zazwyczaj poniżej 0,5%).

Te właściwości w dużej mierze decydują o ich zastosowaniu, głównie jako podsypki, w budownictwie drogowym i jako tłuczeń kolejowy. Ponadto, granulit jest również wykorzystywany do produkcji zewnętrznych cegieł licowych, płyt chodnikowych i małych kostek brukowych. Szczególnie znane są płytki podłogowe z granulitu, które zazwyczaj sprzedawane są pod nazwą “Cashmere White”.

Wniosek

To, co często sprawia, że “gnejs granatowy” jest tak popularny, to oczywiście jego wizualnie bardzo atrakcyjne inkrustacje z czerwonego granatu, które można znaleźć w wielu rodzajach kamieni. Nie należy jednak lekceważyć także technicznych właściwości tego wytrzymałego, metamorficznego kamienia – jego wytrzymałość na ściskanie, mrozoodporność i ekstremalna odporność na ścieranie są nie tylko godne uwagi, ale także sprawiają, że jest on bardzo dobrym wyborem do stosowania w miejscach o dużym natężeniu ruchu na zewnątrz – jako bruk, żwir lub płytki podłogowe.