Porfir

Termin “porfir” nie odnosi się do rodzaju skały, ale raczej jako zbiorcze określenie specjalnej grupy skał wulkanicznych (skały wylewne, tj. płynna lawa, która stygnąc tworzy skałę na powierzchni ziemi), które mają duże, pojedynczo leżące kryształy w postaci wlewek w drobnoziarnistej masie ziemi. Ponadto, typowe dla porfirów jest to, że są one szczególnie bogate w skalenie i kwarc.

W nauce, termin ten jest rzadko używany jako termin zbiorczy, prawie wyłączne zastosowanie odnosi się do opisu struktury w skałach iglastych (“struktura porfirytowa”). Potocznie jednak bardzo często skały (np. kamienie robocze) określa się po prostu mianem “porfir” lub składnik słowny “porfir” jest używany jako część nazwy skały.

Nawiasem mówiąc, nazwa pochodzi z greki i odnosi się po prostu do fioletowego koloru skały.

Sposób pochodzenia

Struktury porfirytowe występują zawsze tylko w skałach iglastych. Duże kryształy, które później pojawiają się w skale w postaci odłamków, powstają głęboko we wnętrzu ziemi w płynnej magmie.

Podczas erupcji wulkanu magma unosi się do góry i stygnie szczególnie szybko jako lawa na powierzchni ziemi. W procesie tym powstaje drobnoziarnista masa podstawowa, a kryształy, których wielkość waha się od kilku milimetrów do kilku centymetrów, zostają zachowane.

W bogatych w kwarc porfirach występują również kryształy skaleni i kwarcu w postaci wlewek, dawniej nazywano tę grupę dlatego również bezpośrednio “porfir kwarcowy”, zamiast tego określenia dzisiaj jednak używa się określenia “porfirowy ryolit” dla wszystkich bogatych w kwarc i skalenie skał wulkanicznych o strukturze porfirowej.

Przeciwieństwem tej grupy skał są porfiry ubogie w kwarc, w których kwarc (w niewielkich ilościach) może być jeszcze zawarty w masie ziemnej. Do tej grupy należą na przykład andezyt, dacyt czy trachit. Dla “starych” (tzn. powstałych w paleozoiku ) dacytów używano dawniej nazwy porfiryt, zwłaszcza jeśli występowały w nich wlewki plagioklazu. Jednak i ta nazwa nie jest już dziś używana.

Tuf porfirowy należy uważać za rodzaj porfiru o szczególnym sposobie powstawania: jest to skład osadów piroklastycznych z drobnoziarnistego popiołu wulkanicznego i osadzonych w nim piroklastów (lapilli), które są nieco gruboziarniste. W ten sposób po zastygnięciu osadów powstaje bardzo podobny wygląd zewnętrzny jak w przypadku “prawdziwych” porfirów, ale ze względu na odbiegający od normy proces formowania jest to odrębny rodzaj skały. Znanymi skałami z tej grupy są na przykład porfir Rochlitz, tuf Zeisigwald lub porfir Rüdigsdorfer z Rotliegend w Saksonii.

Inną szczególną grupą, o której warto wspomnieć, są porfiry miedziowe, które powstały ze specjalnej, bogatej w płyny magmy i są dziś uważane za ważne złoża rud miedzi lub złota oraz molibdenu.

Zdarzenie

W Niemczech występuje stosunkowo szeroko, przede wszystkim w Lesie Turyńskim, w Kraju Saary (zwłaszcza w okolicach Halle), w północno-zachodniej Saksonii, ale także w Odenwaldzie i Lesie Therandt, jak również w Meißener Land.

W północnych Niemczech występuje głównie porfir skandynawski, który został przetransportowany do północnych Niemiec głównie przez lodowce w postaci tzw. gliny zwałowej. W związku z tym wiele porfirów, jako tzw. skały przewodnie, jest materiałem charakterystycznym dla pochodzenia górotworu z określonego miejsca występowania.

Ważne złoża porfirowe znajdują się również w Południowym Tyrolu i Trentino.

Użyj

Ze względu na częste występowanie porfirów są one ważnym surowcem dla przemysłu materiałów budowlanych; z porfirów produkuje się przede wszystkim tłuczeń kamienny i zrębki.

Ze względu na swój szczególny wygląd cieszą się one jednak dużym zainteresowaniem również jako kamień naturalny i są popularne zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz pomieszczeń (np. jako blaty kuchenne z kamienia naturalnego).

Najwcześniejsze udokumentowane zastosowanie datuje się na starożytny Egipt (Mons Porphyrites), który był jedynym znanym obszarem górniczym w tamtym czasie. W czasach rzymskich stosowanie porfiru było bardzo popularne i rozpowszechnione w pewnym okresie (Tetraken do końca panowania Konstantyna, tj. od ok. 295 r. n.e. do 337 r. n.e.).

Wskazówki dotyczące czyszczenia i pielęgnacji

Porfir jest kamieniem wulkanicznym o purpurowej barwie, który jest często spotykany na zewnątrz budynków, szczególnie w postaci tzw. płyt wielokątnych. Układanie często odbywa się bez rozszczepiania, co powoduje konieczność częstego gruntownego czyszczenia.

Wytrzymałe kamienie można czyścić myjką wysokociśnieniową pod niskim ciśnieniem, ale lepiej jest użyć klasycznej szczotki do szorowania, aby zapobiec uszkodzeniom. Nie wolno stosować kwaśnych środków czyszczących, ponieważ skalenie odpowiedzialne za purpurowy kolor nie tolerują kwasów. Zasadowe środki czyszczące mogą być jednak stosowane (pod warunkiem, że nie są zbyt agresywne).

Impregnacja jest zawsze zalecana w przypadku porfiru, zwłaszcza na zewnątrz. Impregnaty bardzo skutecznie chronią wysokiej jakości powierzchnię kamienną, nawet na zewnątrz, i utrzymują jej wysokiej jakości wygląd. Oprócz zwykłych impregnatów do wyboru są również impregnaty z bezpośrednio zawartymi wzmacniaczami koloru, które szczególnie dobrze wydobywają kolor kamieni. Ponadto impregnaty te zapewniają tak dużą redukcję chłonności, że oleje i smary nie mogą już wnikać w kamień. Impregnaty pogłębiające kolor dodatkowo nadają płytom kamiennym w obszarze zewnętrznym trwały “mokry wygląd”.

Uszczelniacze są również możliwe, ale powinny być stosowane z ostrożnością, zwłaszcza w przypadku podłóg zewnętrznych.

Szczególną uwagę należy również zwrócić na regularne czyszczenie niekiedy stosunkowo szerokich fug w obszarach zewnętrznych oraz w przypadku płytek wielokątnych. Tutaj przede wszystkim czyszczenie powinno odbywać się regularnie i przy użyciu odpowiednich środków, tak aby wzór fugi, który ma niebagatelne znaczenie dla efektu wizualnego pokrycia, zawsze sprawiał wrażenie czystego i zadbanego.

Wniosek

Porfiry to grupa skał wulkanicznych, które charakteryzują się bardzo specyficznym wyglądem i wyraźnie widocznymi wlewkami. Powstają one na drodze magmowej lub jako zestalenie drobnego popiołu wulkanicznego z większymi zawartymi w nim agregatami. W przeszłości, w niektórych okresach czasów rzymskich, porfir był preferowanym kamieniem, a dziś jest ponownie bardzo popularny jako kamień naturalny lub naturalny kamień budowlany, między innymi dzięki swojemu fioletowemu kolorowi.